Soạn văn: Tìm hiểu chung về phép lập luận giải thích

Lời giải

MỤC ĐÍCH VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI THÍCH

Câu 1 (trang 69 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2):

Trong cuộc sống khi chưa hiểu về một sự vật hiện tượng lạ nào đó nhu cầu giải thích sẽ xuất hiện

– Một số câu hỏi về nhu cầu giải thích hằng ngày

+ Vì sao lại có mưa?

+ Vì sao ở hiền gặp lành?

+ Vì sao phải trung thực?

+ Vì sao phải bảo vệ môi trường?

Câu 2 (trang 70 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2):

Trong văn nghị luận, giải thích là thao tác nhằm làm sáng tỏ nội dung nghĩa một từ, một câu, một khái niệm… Chúng thường tồn tại dưới dạng một tư tưởng, một quan niệm, đánh giá.

Muốn vậy, người ta thường sử dụng những lí lẽ, dẫn chứng hay nói cách khác là phải phân tích được nội dung của vấn đề ấy.

Câu 3 (trang 70 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2):

a)   Bài văn giải thích về khái niệm Lòng khiêm tốn

Lòng khiêm tốn đã được giải thích thông qua những đoạn văn định nghĩa (có từ là) những đoạn văn chứng minh làm sáng tỏ khái niệm khiêm tốn.

Bài văn đã làm sáng tỏ những khía cạnh cụ thể của lòng khiêm tốn thông qua liệt kê các hiểu hiện; đối lập kẻ khiêm tốn và không khiêm tốn. Cuối cùng là “tóm lại” để đánh giá tổng quát

b) Những câu định nghĩa:

+ Khiêm tốn là biểu hiện cửa những con người đứng đắn (…)

+ Khiêm tốn là tính nhã nhặn.

+ Đó là vì cuộc đời là một cuộc đấu tranh bất tận.

Đây là một trong những cách giải thích làm cho người ta hiểu sâu hơn những vấn đề còn trừu tượng, chưa rõ, chưa được đào sâu.

c)  Những biểu hiện liệt kê, đối lập ở bài văn là cách giải thích sinh động, phong phú tạo nên chất lượng cao cho tác phẩm.

d)  Việc chỉ ra cái lợi, cái hại và nguyên nhân của thói không khiêm tốn chính là nội dung của bài giải thích. Điều nàv làm cho vãn đẻ giải thích có ý nghĩa thực tế với người đọc.

Vậy giải thích trong văn nghị luận là làm cho người đọc hiểu rõ các tư tưởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ,… cần được giải thích, qua đó nâng cao nhận thức, bồi dưỡng trí tuệ, tình cảm cho con người. Để giải thích một vấn đề nào đó, người ta thường sử dụng cách nêu định nghĩa, liệt kê những biểu hiện, so sánh với các hiện tượng cùng loại khác, chỉ ra cái lợi, cái hại, nguyên nhân, hậu quả, cách phát huy hoặc ngăn ngừa,… Không nên dùng những cái khó hiểu hoặc không ai hiểu để giải thích những điều người ta chưa hiểu, cần hiểu.

LUYỆN TÂP

– Vấn đề được giải thích ở đây là: Lòng nhân đạo

– Phương pháp giải thích.

+ Nêu định nghĩa

Lòng nhân đạo tức là lòng biết thương người

+ Đặt câu hỏi

Thế nào là biết thương người? Và thế nào là lòng nhân đạo?

+ Kể những biểu hiện:

+ Ông lão hành khất.

+ Đứa bé nhặt từng mẩu bánh.

+ Mọi người xót thương.

+ Đối chiếu lập luận bằng cách đưa ra câu nói của Thánh Găng – đi.

Lời giải

MỤC ĐÍCH VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI THÍCH

Câu 1 (trang 69 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2):

Trong cuộc sống, khi không rõ một vấn đề nào đó, người ta cần được giải thích.

Một số câu hỏi:

+ Vì sao phải trồng nhiều cây xanh ?

+ Vì sao phải ăn uống điều độ ?

+ Vì sao phải giữ gìn vệ sinh môi trường ?

Câu 2 (trang 70 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2):

Trong văn nghị luận, việc giải thích thường gắn với những vấn đề khái quát có liên quan đến tư tưởng, đạo lí, các chuẩn mực đạo đức, lối sống,… Chẳng hạn: Tình bạn là gì? Thế nào là trung thực? Vì sao phải khiêm tốn? Thế nào là Có chí thì nên?…

Câu 3 (trang 71 sgk Ngữ Văn 7 Tập 2):

Đọc bài văn Lòng khiêm tốn và trả lời các câu hỏi.

– Nhan đề của bài văn có tác dụng nêu lên vấn đề giải thích: Lòng khiêm tốn.

– Những câu ở dạng định nghĩa:

+ Lòng khiêm tốn có thể được coi là một bản tính căn bản cho con người trong nghệ thuật xử thế và đối đãi với sự vật.

+ Con người khiêm tốn bao giờ cũng là người thường thành công trong lĩnh vực giao tiếp với mọi người.

+ Khiêm tốn là tính nhã nhặn, biết sống một cách nhún nhường, luôn luôn hướng về phía tiến bộ, tự khép mình vào những khuôn thước của cuộc đời, bao giờ cũng không ngừng học hỏi.

+ … con người khiêm tốn là con người hoàn toàn biết mình, hiểu người, không tự mình đề cao vai trò, ca tụng chiến công của cá nhân mình cũng như không bao giờ chấp nhận một ý thức chịu thua mang nhiều mặc cảm tự ti đối với mọi người.

Cách giải thích:

+ Để giải thích về “lòng khiêm tốn”, tác giả đã nêu ra những nhận định mang tính định nghĩa về lòng khiêm tốn, liệt kê các biểu hiện của lòng khiêm tốn, so sánh giữa người khiêm tốn và kẻ không khiêm tốn. Đây cũng chính là các cách giải thích.

+ Chỉ ra cái lợi của khiêm tốn – cái hại của không khiêm tốn, nguyên nhân của thói không khiêm tốn chính là nội dung giải thích.

Vậy giải thích trong văn nghị luận là làm cho người đọc hiểu rõ các tư tưởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ,… cần được giải thích, qua đó nâng cao nhận thức, bồi dưỡng trí tuệ, tình cảm cho con người. Để giải thích một vấn đề nào đó, người ta thường sử dụng cách nêu định nghĩa, liệt kê những biểu hiện, so sánh với các hiện tượng cùng loại khác, chỉ ra cái lợi, cái hại, nguyên nhân, hậu quả, cách phát huy hoặc ngăn ngừa,… Không nên dùng những cái khó hiểu hoặc không ai hiểu để giải thích những điều người ta chưa hiểu, cần hiểu.

LUYỆN TẬP

– Giải thích vấn đề “lòng nhân đạo”;

– Các ý chính:

+ Lòng nhân đạo – lòng thương người;

+ Loài người còn đầy rẫy những cảnh khổ;

+ Biết xót thương, tìm cách giúp đỡ những cảnh khổ;

+ Phát huy lòng nhân đạo đến cùng và tột độ.

– Cách giải thích: kết hợp giữa lí lẽ với dẫn chứng;

+ Mở bài: Định nghĩa về lòng nhân đạo

+ Thân bài: Nêu dẫn chứng, chứng minh biểu hiện của lòng nhân đạo.

+ Kết bài: Kêu gọi mọi người cần phải phát huy lòng nhân đạo đến tột cùng.