Soạn văn: Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

Lời giải

I. SỰ KẾT HỢP CÁC YẾU TỐ KỂ, TẢ VÀ BIỂU LỘ TÌNH CẢM TRONG CĂN BẢN TỰ SỰ.

Đọc đoạn văn của Nguyên Hồng (trang 72, 73 SGK Ngữ văn 8 tập 1) và trả lời các câu hỏi:

Trả lời câu 1 (trang 73 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Tìm và chỉ ra đâu là yếu tố miêu tả, đâu là yếu tố biểu cảm trong đoạn văn trên (chú ý chỉ ra các từ ngữ, câu văn, hình ảnh, chi tiết thể hiện các yếu tố miêu tả và biểu cảm). Các yếu tố này đứng riêng hay đan xen vào nhau?

Lời giải chi tiết:

* Các yếu tố miêu tả:

– Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, ríu cả chân lại.

– Mẹ tôi không còm cõi.

– Gương mặt vần tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn làm nối bật màu hồng của hai gò má.

– Hơi quần áo của mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn… thơm tho lạ thường.

* Các yếu tố biểu cảm:

– Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của minh mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc: (suy nghĩ)

– Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường, (cảm nhận)

– Phái bỏ lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng cửa người mẹ, đế bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng (cảm nhận)

* Các yếu tố kể, tả, biểu cảm đan xen vào nhau.

Ví dụ: Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc dó tho lạ thường.

– Kể: Tôi ngồi trên xe, cạnh mẹ.

– Tả: Đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tau mẹ tôi, khuôn miệng xinh xắn nhai trầu.

– Biểu cảm: Những cảm giác ấm áp đã bao lâu lại mất đi mơn man khắp da thịt, thơm tho lạ thường.

Trả lời câu 2 (trang 73 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Bỏ hết các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn trên, sau đó chép lại các câu văn kể người và việc thành một đoạn. Đối chiếu đoạn văn đó với đoạn văn để rút ra nhận xét: Nếu không có yếu tố miêu tả và biểu cảm thì việc kể chuyện trong đoạn văn trên sẽ bị ảnh hưởng như thế nào? Tự rút ra kết luận về vai trò, tác dụng cùa yếu tố miêu tả và biếu cảm trong việc kể chuyện.

Lời giải chi tiết:

Đoạn văn chép lại là:

“Mẹ tôi vẫy tôi. Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi òa khóc. Má tôi cũng sụt sùi khóc theo. Tôi ngồi bên mẹ, ngả đầu vào cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ”.

So sánh với đoạn văn trên, ta thấy:

Các yếu tố miêu tả làm cho cuộc gặp gỡ giữa hai mẹ con nhân vật xưng tôi ở đây thêm sống động với bao màu sắc, hương vị, hình dáng của sự việc, nhân vật, hành động. Tất cả như hiện rõ mồn một trước mắt người đọc. Cộng vào đó yếu tố biểu cảm đã khiến cho tác giả thể hiện tình mẫu tử càng thêm sâu sắc và thấm thía. Người đọc vì vậy buộc phải day trở nghĩ suy trước các sự việc, nhân vật.

Ý nghĩa của truyện cũng nhờ đó mà thật sâu sắc. Các yếu tố miêu tả và biểu cảm cũng giúp nhà văn thể hiện thái độ nâng niu trân trọng và tình cảm yêu mến của mình đối với nhân vật và sự việc.

Trả lời câu 3 (trang 73 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Bỏ hết các yếu tố kể trong đoạn văn trên, chỉ để lại các câu văn miêu tả và biếu cảm thì đoạn văn sẽ bị ảnh hưởng ra sao? (có thành “chuyện không?” vì sao?). Tự rút ra nhận xét về vai trò của yếu tố kể người và việc trong văn bản tự sự.

Lời giải chi tiết:

Nếu bỏ hết các yếu tố kể trong đoạn văn trên, chỉ đế lại các câu văn miêu tả và biểu cảm thì không thành chuyện. Bởi lẽ chuyện là do sự việc và nhân vật cùng các hành động tạo nên. Các yếu tố miêu tả và biểu cảm phải bám vào sự việc và nhân vật thì mới phát triển được.

II. LUYỆN TẬP

Trả lời câu 1 (trang 74 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Tìm một số đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong các tác phẩm đã học như Tắt đèn của Ngô Tất Tố, Tôi đi học của Thanh Tịnh, Lão Hạc của Nam Cao.

Lời giải chi tiết:

Ví dụ: Lão cố làm ra vui vẻ … nó không ngờ tôi đang tâm lừa nó. (Nam Cao)

– Yếu tố miêu tả:

+ Cười như mếu, đôi mắt ầng ậng nước

+ Mặt lão đột nhiên co rúm lại

+ Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra

+ Cái đầu nghẹo về một bên, miệng móm mém của lão mếu như con nít

– Yếu tố biểu cảm:

+ Tôi không xót xa năm quyển sách của tôi như trước nữa

+ Tôi bằng này tuổi đầu rồi còn nỡ đánh lừa một con chó

+ Nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó.

Đoạn văn nhiều hình ảnh tượng hình, tượng thanh diễn ta được nỗi đau đớn, sự khổ tâm tột độ của lão Hạc. Tuổi già, nước mắt vơi cạn phải co rúm mặt lại mới ép được một chút nước mắt chảy ra.

Trả lời câu 2 (trang 74 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Hãy viết một đoạn văn kể về giây phút đầu tiên khi em gặp lại người thân sau một thời gian xa cách.

Lời giải chi tiết:

Học sinh thực hành theo gợi ý:

– Bắt đầu từ đâu?

– Từ xa nhận thấy bà em như thế nào? (tả dáng người lụm cụm, mái tóc ngả màu bông).

– Cảm nhận lúc lại gần. Kế hành động của mình và bài tả chi tiết: mặt, quần áo…

– Những biểu hiện tình cảm (vui mừng, xúc động ra sao? Ngôn ngữ hành động lời nói, cử chỉ, nét mặt… thế nào?)

Lời giải

I- Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự

Câu 1:

Các yếu tố miêu tả:

+ Xe chạy chầm chậm. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe tôi ríu cả chân lại

+ Mẹ tôi không còm cõi xơ xác như cô tôi nói

+ Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má

+ Hơi quần áo của mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn… thơm tho lạ thường.

– Yếu tố biểu cảm:

+ Tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở.

+ Hay tại sự sung sướng bỗng chốc được trông thấy cái hình hài… sung túc?

+ Tôi thấy những cảm giác ấm áp… khắp da thịt

+ Phải bé lại và lăn vào lòng… êm dịu vô cùng

– Các yếu tố miêu tả và biểu cảm này đan xen cùng với yếu tố tự sự

Câu 2:

Nếu không có các yếu tố miêu tả và biểu cảm, đoạn văn toàn yếu tố kể chuyện thì sẽ rất khô khan, chỉ toàn chuỗi sự việc.

+ Người đọc không cảm nhận được tình cảm, không thấy được biểu hiện cảm xúc của nhân vật.

Câu 3:

Nếu bỏ hết các yếu tố tự sự, trong đoạn văn chỉ để lại yếu tố miêu tả và biểu cảm thì đoạn văn sẽ lộn xộn. Phải có yếu tố là cốt, những yếu tố miêu tả, biểu cảm thêm vào tạo cảm xúc và lớp lang.

II. Luyện tập

Bài 1 (trang 74 sgk Ngữ Văn 8 tập 1)

Chọn đoạn trích “ Lão cố làm ra vẻ… nỡ tâm lừa nó”

– Yếu tố miêu tả:

+ Cười như mếu, đôi mắt ầng ậng nước

+ Mặt lão đột nhiên co rúm lại

+ Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra

+ Cái đầu nghẹo về một bên, miệng móm mém của lão mếu như con nít

– Yếu tố biểu cảm:

+ Tôi không xót xa năm quyển sách của tôi như trước nữa

+ Tôi bằng này tuổi đầu rồi còn nỡ đánh lừa một con chó

+ Nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó.

-> Nếu chỉ có mình yếu tố tự sự thì đoạn văn sẽ khô khan, người đọc không cảm nhận được sự xót xa, ân hận, dằn vặt của lão Hạc sau khi bán “cậu Vàng”. Các yếu tố miêu tả, biểu cảm góp phần khiến đoạn văn trở nên sinh động và giàu cảm xúc hơn.

Bài 2 (trang 72 sgk Ngữ Văn 8 tập 1)

Gợi ý:

Đoạn văn có dung lượng khoảng 10- 15 câu, sử dụng các yếu tố miêu tả, biểu cảm trong truyện kể.

– Hoàn cảnh gặp lại người thân (địa điểm, thời gian…)

+ Ngôi kể: thứ nhất- xưng tôi hoặc em

+ Tả khung cảnh, địa điểm gặp gỡ

– Tả khung cảnh gặp gỡ giữa các nhân vật (em và người thân/ những người thân)

– Tả về hình dáng, cử chỉ của người thân để thấy sự thay đổi sau một thời gian không gặp mặt

– Biểu cảm: bày tỏ tình cảm, cảm xúc của bản thân và người thân